13. QUẺ
THIÊN HOẢ ĐỒNG NHÂN (đồng nhân 同人):
Hoà đồng với nhau. Thời đại đồng. Không có đảng phái. Nhưng phải đề phòng kẻ
phá hoại.
; trên là
Càn (trời), dưới là
Li (lửa).Không thể bế tắc, cách
tuyệt nhau mãi được, tất phải có lúc giao thông hòa hợp với nhau; cho nên sau
quẻ Bĩ tới quẻ Đồng Nhân.
Đồng nhân là cùng chung
với người, đồng tâm với người.
Thoán từ:
同 人 于 野,亨.
Đồng nhân vu dã, hanh.
利 涉 大 川．利 君 子貞.
Lợi thiệp đại xuyên. Lợi quân tử trinh.
Dịch: Cùng với người ở cánh đồng
(mênh mông) thì hanh thông. (Gian hiểm như) lội qua sông lớn, cũng lợi. Quẻ này
lợi cho người quân tử trung chính.
Giảng: Li ở dưới là lửa, sáng, văn mình, Càn ở trên là Trời. Quẻ
này có tượng lửa bốc lên cao tới trời, cũng soi khắp thế giới (cánh đồng mênh
mông có nghĩa đó). Cho nên tốt. dù có hiểm trở gì, cũng vượt được (Phan Bội
Châu bảo đó “chính là cảnh tượng đại đồng rất vui vẻ”) Muốn vậy phải có được
trung chính của người quân tử .
Thoán truyện cùng hào 2 ở nội quái Li, hào âm độc nhất,
quan trọng nhất trong 6 hào mà giảng thêm:
Hào đó âm nhu đắc vị
(tức là chính) đắc trung, lại ứng hợp với hào 5 dương cương cũng đắc vị đắc
trung trong ngọai quái Càn, thế là có hiện tượng nội ngoại tương đồng, nên gọi
là đồng nhân. Văn minh (Li) ở phía trong, cương kiện (Càn) tức dụng ở ngoài, mà
được cả trung lẫn chính, ứng hợp với nhau, đó là tượng người quân tử thông suốt
được tâm trí của thiên hạ.
Đại tượng truyện bàn thêm: Người ta muốn thực hiện được cảnh
tượng mọi vật cùng sống chung với nhau thì phải phân biệt từng loại của các
chủng tộc, xét kỹ mỗi sự vật (quân tử dĩ loại tộc, biện vật); hễ cùng loại thì
đặt chung với nhau và cho mỗi vật được phát triển sở năng, thỏa được sở nguyện,
có vậy thì tuy bất đồng mà hóa đồng được.
Hào từ:
1. 初 九: 同 人 于 門, 无 咎．
Sơ cửu: Đồng
nhân vu môn, vô
cữu.
Dịch: Hào 1, dương: Ra khỏi cửa để cùng chung với người thì
không có lỗi.
Giảng: Hào dương này, như người quân tử mới bắt đầu ra đời, đã muốn
“đồng” (cùng chung) với người khác thì có lỗi, có gì đáng trách đâu?
2. 六 二: 同 人 于 宗, 吝．
Lục nhị: Đồng
nhân vu tôn, lận.
Dịch: Hào 2, âm: (Chỉ) chung hợp với người trong họ, trong
đảng phái, xấu hổ.
Giảng: Hào này tuy đắc trung đắc chính, nhưng ở vào thời Đồng nhân,
nên cùng chung với mọi người mà lại chỉ ứng hợp riêng với hào 5 ở trên, như chỉ
cùng chung với người trong họ, trong đảng phái của mình thôi, thế là hẹp hòi,
đáng xấu hổ.
3. 九 三: 伏 戎 于 莽,
Cửu tam:
Phục nhung vu mãng,
升 其 高 陵, 三 歲 不 興．
thăng kì cao
lăng, tam tuế
bất hưng.
Dịch: Hào 3, dương : Núp quân ở rừng rậm (mà thập thò) lên gò
cao, ba năm chẳng hưng vượng được.
Giảng: Hào này muốn hợp với hào 2 (âm) ở dưới, nhưng nó quá cương
(dương ở dương vị), lại bất đắc trung, như một kẻ cường bạo; mà 2 đã ứng hợp
với 5 ở trên, 3 sợ 5 mạnh nên không dám công kích 2, chỉ núp trong rừng, rình
trộm, rồi thập thò lên đồi cao mà ngó (3 ở trên cùng nội quái, nên nói vậy);
như vậy ba năm cũng không tiến (hưng lên) được.
4. 九 四: 乘 其 墉, 弗, 克 攻, 吉．
Cửu tứ: Thừa kì dung,
phất, khắc công,
cát.
Dịch: Hào 4, dương: Cưỡi lên tường đất rồi mà không dám đánh,
thế là tốt.
Giảng: hào này cũng là dương cương, bất trung, bất chính, cũng muốn
hợp với 2, lăng áp 3 mà cướp 2 (hào 3 ở giữa 2 và 4 cũng như bức tường ngăn
cách 2 và 4, 4 ở trên 3 như đã cưỡi lên bức tường đó); nhưng tuy cương mà ở vị
âm, còn có chút nhu, nên nghĩ lại, không thể lăng áp 3 được, như vậy không nên,
cho nên Hào từ bảo “thế thì tốt”.
Tiểu tượng truyện khen là biết phản tắc (反 則) tức biết trở lại phép tắc.
5. 九 五: 同 人, 先
號 咷 而
Cửu ngũ:
Đồng nhân, tiên hào đào nhi
後 笑, 大 師 克
相 遇．
hậu tiếu,
đại sư khắc tương ngộ.
Dịch: Hào 5, dương: Cùng với người, trước thì kêu rêu, sau
thì cười, phải dùng đại quân đánh rồi mới gặp nhau.
Giảng: Hào này dương cương trung chính, ứng hợp với hào 2, thật là
đồng tâm đồng đức, tốt. Nhưng giữa 5 và 2, còn có hai hào 3 và 4 ngăn cản, dèm
pha, phá rối, nên mới đầu phải kêu rêu, phải dùng đại quân dẹp 3 và 4 rồi 2 và
5 mới gặp nhau mà vui cười. Công việc hòa đồng nào mới đầu cũng bị nhiều kẻ
ngăn cản như vậy, không dễ dàng thực hiện ngay được, dù là hợp với công lý, với
hạnh phúc số đông.
6. 上 九: 同 人 于 郊, 无 悔．
Thượng cửu: Đồng nhân vu giao, vô hối.
Dịch: Hào trên cùng, dương : Cùng với
người ở cánh đồng ngoài đô thành, không hối hận.
Giảng: “Giao” là cánh đồng ngoài đô thành, không rộng bằng “dã”
(đồng nội nơi nhà quê). Hào này tuy ở cuối quẻ Đồng nhân, không có hào nào ứng
hợp với nó, cho nên chí chưa được thi hành như mình muốn, mới chỉ như cùng với
người ở cánh đồng ngoài đô thành thôi, chưa ở giữa quãng đồng nội được.
*
Đọc quẻ
này, chúng ta rút ra được hai lời khuyên:
-
Muốn hòa đồng thì đừng có tinh thần đảng phái; phải tôn trọng đặc tính của mỗi
hạng người, khả năng cùng nhu cầu của mỗi người.
- Công
việc hòa đồng mọi người tuy rất chính đáng, mang hạnh phúc cho dân chúng nhưng
cũng gian nan, bị nhiều kẻ phá.